Herkomstvermelding op het etiket: 11 praktische vragen beantwoord

Sinds 1 april van dit jaar wordt de consument van voedingsmiddelen niet meer misleid wanneer het gaat om geografische vermeldingen op de verpakking. Dat is in ieder geval de bedoeling van uitvoeringsverordening (EU) 2018/775, maar de uitvoering daarvan is nog niet zo eenvoudig. Een aantal praktische vragen en antwoorden op een rij.

Dat de verplichting om het land van oorsprong of de plaats van herkomst te vermelden zodra het weglaten ervan de consument kan misleiden, is niet nieuw. Dat is al vastgelegd in 2011 bij het bepalen van de verplichte informatie op het etiket met etiketteringsverordening (EU) 1169/2011.

Vervolgens heeft het de Europese Commissie zeven jaar gekost om vast te leggen op welke manier dit dan moet gebeuren. Nu is het de beurt aan de industrie om zich het hoofd te breken over de toepassing van deze regel. Wat maakt het zo ingewikkeld? Tijd voor een lijstje met 11 praktische vragen en antwoorden.

1. Waarom was artikel 26 in verordening (EU) 1169/2011 niet voldoende?

Artikel 26 in verordening (EU) 1169/2011 kan op (te) veel verschillende manieren worden uitgelegd. Het gevolg daarvan is dat iedereen op zijn manier de herkomst op de verpakking vermeldt. Om die reden staat in verordening (EU) 2018/775 nu een keuzemenu voor de benaming van de geografische gebieden, de verplichte lettergrootte en de plaats op de verpakking van deze informatie. Toch zijn hiermee niet alle vragen beantwoord. Daarom heeft de Europese Commissie eind januari een mededeling gepubliceerd met daarin meer details. Daarmee wordt de bedoeling van de regeling weer duidelijker.

2. Wanneer is iets een herkomstvermelding?

Elke verklaring, afbeelding, symbool of term op de verpakking die verwijst naar een plaats of geografisch gebied wordt beschouwd als een herkomstvermelding. Dit kan bijvoorbeeld een Franse vlag of het Vrijheidsbeeld zijn of een doosje in de vorm van de Big Ben. Uitzondering is een geografische term die deel uitmaakt van een gebruikelijke of generieke naam, zoals Engelse drop. Dit is een product waarvan niemand verwacht dat het daadwerkelijk in Engeland geproduceerd wordt. Herkomstvermelding is in dit geval dan ook niet verplicht.

De term gebruikelijke of generieke naam geeft vaak aanleiding tot discussie, want welke namen vallen onder deze definitie? Een aantal generieke namen is vastgelegd in een wet waardoor het wettelijke benamingen geworden zijn, maar in andere gevallen moet worden ingeschat of de consument een naam zal kennen. Daar is helaas geen handleiding voor te schrijven, zeker niet wanneer het product wordt geëxporteerd.

3. Is een adres ook een herkomstvermelding?

Nee, in principe niet. De situatie verandert wanneer er bijvoorbeeld een adres in Pisa op staat en daarnaast ook een foto van de toren van Pisa. In dat geval mag de consument verwachten dat het product inclusief het primaire ingrediënt uit Pisa komt.

4. Welke tekst moet worden gebruikt om de herkomst te vermelden op de verpakking?

Er is geen letterlijke tekst voorgeschreven, maar er zijn wel termen gedefinieerd die niet of juist wel worden beschouwd als herkomstvermelding:

• Geproduceerd in”, “product of” en “made in” gevolgd door een locatie wordt gezien als een herkomstvermelding, omdat dit een actie impliceert die het product ingrijpend verandert.
• De aanwezigheid van vlaggen, landkaarten, landschappen, nationale symbolen en monumenten wordt wel beschouwd als herkomstvermelding. Alleen als dit wordt vermeld ter gelegenheid van een nationaal of plaatselijk evenement wordt het gezien als verwijzing naar het evenement en niet naar de herkomst.
• “Verpakt in” gevolgd door een locatie wordt niet gezien als een herkomstvermelding omdat verpakken het product niet wezenlijk verandert.
• “Geproduceerd door” bedrijf X met een adres wordt evenmin gezien als herkomstvermelding. Dit is de interpretatie van de Commissie, waarschijnlijk met het oog op internationale bedrijven die verschillende productielocaties hebben.

5. Wat is het primaire ingrediënt in een “Echt Italiaanse pasta pesto”?

Het bepalen van het primaire ingrediënt kan op twee manieren: kwantitatief en kwalitatief. Het kwantitatieve criterium zegt dat het primaire ingrediënt meer dan 50 procent van het product uitmaakt, zodat het primaire ingrediënt de pasta is. Maar de consument koopt dit product waarschijnlijk vanwege de pesto, waardoor het kwalitatieve criterium zegt dat pesto het primaire ingrediënt is. De invloed op de aankoopbeslissing van de consument zal in dit geval de doorslag geven. Indien de pesto niet uit Italië komt, zal dit vermeld moeten worden op het etiket.

6. Pesto is een samengesteld ingrediënt, kan het dan wel een primair ingrediënt zijn?

Ja, ook een samengesteld ingrediënt kan door de consument worden beschouwd als het belangrijkste ingrediënt in een levensmiddel. Maar let op: wanneer in het voorbeeld hierboven de pesto wel in Italië wordt gemaakt, maar de pijnboompitten komen uit China, dan moet dit worden vermeld op het etiket.

7. Wanneer het primaire ingrediënt niet altijd uit hetzelfde land komt, hoe moet dat dan vermeld worden?

Voor inkopers is het soms gewenst of noodzakelijk om bij meerdere leveranciers uit verschillende landen in te kopen. Wanneer er geen herkomstvermelding op het etiket staat is dit geen probleem, maar zodra het om de pesto gaat uit de Italiaanse pasta pesto hierboven zijn er twee opties:

• Vermelden dat de pesto niet uit Italië komt.
• Vermelden dat de pesto afkomstig is uit: “EU”, “niet-EU”, of “EU en niet-EU”.

Deze opties voorkomen onwerkbare situaties voor de producent, maar leveren bijzonder weinig informatie voor de consument.

8. Indien het primaire ingrediënt afwisselend uit Engeland en Ierland komt, hoe moet het dan?

Voor de omschrijving van het geografische gebied is een keuzemenu opgesteld in artikel 2 van verordening (EU) 2018/775. Aangezien Ierland wel tot de EU behoort en Engeland niet zijn er vier mogelijkheden:

• 1. “EU en niet-EU”
• 2. Ierland en Engeland
• 3. “EU (Ierland) en niet-EU (Engeland)”
• 4. “EU en niet-EU (Engeland)”

De optie “EU en Engeland” mag niet omdat dan twee geografische niveaus met elkaar gecombineerd worden. Opties 3 en 4 zijn wel toegestaan omdat hier vrijwillig nadere informatie wordt gegeven.

9. Waar en hoe moet de afwijkende herkomst van het primaire ingrediënt worden vermeld?

Deze informatie moet in hetzelfde “gezichtsveld” staan als de herkomstvermelding van het levensmiddel. Een “gezichtsveld” is gedefinieerd als “alle oppervlakken van een verpakking die uit één gezichtspunt kunnen worden gelezen”, dus dat betekent niet dat beide herkomstvermeldingen in dezelfde zin moeten staan, maar wel bij elkaar in de buurt. Indien de herkomst van het levensmiddel drie keer op de verpakking staat, moet ook de afwijkende herkomst van het primaire ingrediënt drie keer worden vermeld.

Tevens is vastgelegd dat het lettertype van de tekst over de herkomst van het primaire ingrediënt minimaal 75 procent van de grootte moet hebben van de tekst over de herkomst van het levensmiddel en dat het altijd in woorden moet worden vermeld.

10. Wanneer een merknaam verwijst naar een geografisch gebied, geldt deze verordening dan ook?

Ja, voor niet geregistreerde merknamen geldt deze verordening ook. Alleen voor producten met een beschermde benaming geldt ze niet, denk aan een Beschermde Oorsprongsbenaming (BOB), Beschermde Geografische Aanduiding (BGA) of merknamen uit het Benelux-merkenregister.

11. Wat verandert er voor de producent met deze nieuwe verordening?

Het is niet zo dat nu op meer producten dan voorheen de herkomst moet worden vermeld. Er is immers geen nieuwe regel ingevoerd, alleen duidelijker vastgelegd wat wordt verwacht.

Het ingewikkelde van de herkomstvermelding is dat altijd moet worden gekeken naar het totaalplaatje. Dat betekent dat de tekst op het etiket pas kan worden geschreven wanneer definitief is bepaald hoe de verpakking eruit komt te zien. Indien het totaalplaatje een herkomst impliceert die anders is dan de herkomst van het primaire ingrediënt, moet de herkomst van het primaire ingrediënt worden vermeld.

Aan de andere kant, stel altijd eerst de vraag of herkomstvermelding wel noodzakelijk is: wanneer er geen kans op misleiding bestaat, is er ook geen reden om het land van oorsprong of de plaats van herkomst te vermelden.

Meer weten over regulatory affairs?

Dit artikel is gepubliceerd in VMT magazine nr. 5.